راهكارهاي تربيتي كودك 1 ساله
كودكان زير يك سال نميتوانند مقررات را رعايت كنند. بهترين راه آموزش نظم و ترتيب به آنها، ايجاد روحيهي اعتماد و اطمينان در ايشان است. براي رسيدن به اين مهم، بايد هر جا كه لازم است، به ايشان توجه كنيد و نيازهايشان را برآورده سازيد. بايد دنياي اين كودكان را امن و سالم نگهداريد و بهتدريج به آنها صبر و تحمل بياموزيد. تنها در اين صورت است كه كودكان در مقاطع بعدي بهتر گوش ميدهند و راحتتر نظم را ميآموزند.
چگونگي نظمآموزي به كودكان يك تا سه ساله
بعضي از والدين گمان ميكنند بايد با كودكان يك تا سه سالهي خود بهشدت سختگيري كنند تا نظم و تربيت را به آنها بياموزند. به اعتقاد اين دسته از والدين، اگر سختگيري جدي در كار نباشد كودكان لوس ميشوند؛ در حاليكه عكس اين باور درست است و بايد از خشونت و نظمآموزي خشك و بيروح بهطور جدي پرهيز كرد.
رفتار ما با كودكان، بايد كودكانه و متناسب با سن آنان باشد؛ يعني بايد نظمآموزي را در قالبي كودكانه به آنها آموخت. رسول خداصلياللهعليهوآله در اينباره ميفرمايند: �هركس كودكي دارد بايد با او كودكانه رفتار كند�. البته اين بدان معنا نيست كه به كودكان اجازه دهيم تا هر كاري كه خواستند انجام دهند، بلكه بايد رفتارمان در عين آميختگي به محبت، با قاطعيت همراه باشد. كودكان يك تا سه ساله خوشحال از آزادي تازه به دست آمده، ميخواهند هر كاري را خودشان انجام دهند، و جان كلام آنها اين است كه �خودم انجام ميدهم�. بنابراين بايد به آنها اجازه دهيم تا كاري را كه ميتوانند، انجام دهند. دربارهي اين كودكان به جاي گفتن�نه�، �نميتواني�، �دست نزن� و... ميتوان از روشهاي پيشگيرانهي زير بهره گرفت:
1. پرتكردن حواس
گفتن عبارتي مانند �ببين من چي دارم�، حواس بسياري از بچهها را پرت ميكند تا به چيزي كه نبايد، دست نزنند. والدين براي پرتكردن حواس كودكشان ميتوانند از روشهاي گوناگوني استفاده كنند كه نوع آن به هنر آنها در اين زمينه بستگي دارد.
2. جايگزيني
روش مؤثر ديگري براي تغيير رفتارهاي غير قابل قبول نوزادان و نوپايان، جايگزيني است. جايگزيني يعني معاملهكردن با آنها و جانشين كردن رفتارهاي مورد پسند بهجاي رفتارهاي ناپسند؛ مثلاً اگر طفل شما با يك شيء خطرناك، بازي ميكند شما ميتوانيد با دادن يك اسباببازي يا چيزي كه او دوست دارد با او معامله كنيد، بدون آنكه از زور استفاده كرده باشيد.
3. امكان انتخابدادن
وقتي به كودكمان امكان انتخاب ميدهيم در واقع بهصورت غير مستقيم اين پيام را به او منتقل كردهايم كه برايش ارزش قائل بوده و به او در اعتماد داريم. درضمن اين رفتار، ما زمينه استقلال و خود باوري را در او بهوجود ميآورد؛ براي همين بهتر است بهجاي آنكه بگوييد: �زود باش جورابت را بپوش�، از اين جمله استفاده كنيد: �دوست داري جوراب قرمزت را بپوشي يا جوراب آبي را؟�.
4. ذخيرهكردن واژهي �نه� براي موارد مهم
با ايجاد محيط امن و سالم به كمك روشهاي بالا ميتوان به كودكان نظم و ترتيب را آموخت. با اين حال گاهي بايد به آنها �نه� گفت. در مواقعي آنها بايد بدانند كه كارشان نادرست و اشتباه است.
نظمآموزي مناسب و صحيح بدين معناست كه به فرزندان خود آزادي عمل بدهيم تا دنيايشان را وارسي كنند و بتوانند كنجكاوي متعادلي داشته باشند. همچنين بايد توجه داشته باشيم كه كودكان در اين مرحلهي سني ميخواهند استقلال خود را به نمايش بگذارند. ازاينرو، بسياري از لجبازيهاي آنان در اين سن، مقتضاي موقعيت سني آنهاست، كه والدين بايد با تدبير و سعهي صدر از روشهاي ياد شده استفاده كنند.
5. حفظ خونسردي
بسياري از كودكان وقتي خسته ميشوند بدخلقي ميكنند، و گاه با اين كار، انرژي اضافي خود را مصرف ميكنند. در اين مواقع خونسردي خود را حفظ كنيد و بيجهت تابع بدخلقي آنها نشويد. سعي كنيد علت بدخلقي آنها را فهميده و درصدد رفع آن برآييد. اما در صورت عصبانيشدن شما ممكن است كودكتان به اين نتيجه برسد، كه ميتواند از اين سلاح، براي به كرسينشاندن خواستههايش استفاده كند.
چگونگي نظمآموزي به كودكان سه تا پنج سال يا پيش دبستاني
يكي از ويژگيهاي كودكان پيش دبستاني، كنجكاوي دربارهي دنيايي است كه در آن زندگي ميكنند. مخلوطكردن شكر با نمك، براي كودك سهسالهاي كه ميخواهد بر دامنهي اطلاعاتش بيفزايد هرگز كار عجيبي نيست. نقاشيكردن روي ديوارها براي يك كودك چهارساله اقدامي بينظير براي تزيين اتاق بهشمار ميآيد. بازكردن اشيا و لوازم براي اطلاع از چگونگي كار آنها، يكي از فعاليتهاي مورد علاقهي كودكان پيشدبستاني است. كار مورد علاقهي بچههاي اين سن و سال، كند و كاو است. اگر به كودكان پيشدبستاني بر چسب �خودخواه� و �بيملاحظه� بزنيم، بعيد نيست كه در آينده همينگونه شوند. بهجاي آن، اگر خودمحوري ايشان را درك كنيم و آن را بخشي طبيعي از زندگيشان بدانيم بهزودي اين مرحله را پشت سر ميگذارند. نظمآموزي به كودكان پيشدبستاني، به معناي هدايتكردن كنجكاوي آنهاست تا اقدام مناسب و درست را انجام دهند. كودكان در اين سن، به بازي علاقهي فراوان دارند. والدين ميتوانند از اين ويژگي براي نظمآموزي به آنان استفاده كنند. شيطنت و بازيگوشي كودكان را در اين سن نبايد دليل بيادبي آنان دانست؛ بلكه تنها بايد كوشيد اين رفتارها به آنان صدمهاي نزند و آن را هدايت كرد. رسول خداصلياللهعليهوآلهوسلم فرموده است: �بازيگوشي و شيطنت بچه در دوران كودكي، نشان دهندهي فزوني عقل او در بزرگسالي است�. در اين زمينه امام كاظمعليهالسلام نيز فرموده است: �بازيگوشي پسر در دوران كودكي پسنديده است؛ زيرا در بزرگسالي بردبار ميشود�. براي اينكه بتوانيد كنجكاوي كودكانتان را هدايت كرده، در راستاي نظمآموزي به آنان حركت كنيد، ميتوانيد اقدامات زير را انجام دهيد.
1. اسباببازيهاي جالب تهيه كنيد
شما ميتوانيد اسباببازيهايي تهيه كنيد كه بتوان آنها را از هم جدا كرد و سپس بهحالت اول برگرداند. اين نوع اسباببازيها براي كودكان اين سنين بسيار جالب توجه است. كودكان شما به اسباببازيهاي گرانقيمت الكترونيكي نيازي ندارند. اين وسايل بهجاي كنجكاوكردن بچهها، از ميل آنان به جستوجوگري ميكاهند.
2. اشياء وسوسهانگيز را از آنها دور كنيد
دوركردن اشياي وسوسهانگيز به حل بسياري از مسائل كمك ميكند. اشياي خطرناك را از دسترس كودكان دور كنيد. قفلكردن در قفسههايي كه حاوي اشيا و لوازم خطرناكاند و نردهكشي حياطي كه در آن بازي ميكنند، از جمله اقداماتي است كه بايد صورت گيرد.
3. پيامدهاي طبيعي و منطقي در نظر بگيريد
اگر بچهها بر خلاف نظر شما همچنان به كاري كه نبايد بكنند ادامه دهند، برايشان پيامدهاي طبيعي و منطقي در نظر بگيريد. كودكي كه برخلاف اخطارهاي شما همچنان ديوار اتاق را با ماژيك رنگ ميكند، بايد بداند كه پيامد منطقي اين كار او، محرومشدن از ماژيكهايش است؛ يا اگر كودكتان از خوردن غذا خودداري ميكند، بايد متوجه شود كه پيامد طبيعي آن گرسنهماندن است.
4. بازي نمادين را تشويق كنيد
فعاليتهايي نظير بازي نمادين، به كودك كمك ميكند تا با دنياي پيرامون خود بهتر كنار بيايد. خانهبازي و يا خالهبازي (مراقبت از بچه، رفتن به سر كار و غذاپختن) به بچهها ميآموزد كه چگونه با ديگران ارتباط برقرار كنند. اين بازيها آنان را براي زندگي دوران بزرگسالي آماده ميكند.
چگونگي نظمآموزي به كودكان دبستاني شش تا دوازده ساله
خواندن، نوشتن و محاسبهكردن بخشي از مهارتهايي است كه بچهها بايد پس از ورود به مدرسه بياموزند. مهارتهاي جسماني، مهارتهاي آكادميك مانند كار با كامپيوتر و مهارت هاي ميانفردي همچون همكاري و سازگاري با مردم از جمله كارهايي است كه بچههاي دبستاني بايد با آنها آشنا شوند. ايجاد اين باور كه آنان اشخاص توانمندياند، از نشانههاي موفقيت در اين دوران بهشمار ميآيد. والدين بايد بكوشند علايق فرزندان خود را يافته، با هدايت ايشان در آن زمينه، طعم موفقيت را به كودكانشان بچشانند تا به اين ترتيب، آنها به احساس صلاحيت و شايستگي برسند.
بچههاي دبستاني به احساس موفقيت نياز دارند، اما ممكن است راه موفقشدن را ندانند. به كمك فرزندتان و با همكاري آموزگار او در مدرسه ميتوانيد بفهميد كودك شما در چه زمينههايي امكان موفقيت بيشتري دارد. آنگاه زمنيههاي زير را فراهم كنيد.
1. انجام برخي كارها را به آنها واگذار كنيد
با اين كار در آنها، احساس مسئوليت ايجاد شده، تواناييشان در پذيرش و انجامدادن مسئوليتها افزايش مييابد. امام رضاعليهالسلام ميفرمايند: �از كودك بخواه با دست خودش صدقه دهد؛ گرچه به اندازهي تكهاي نان يا يك مشت خوراكي باشد�.
2. جلسات خانوادگي تشكيل دهيد
در زمانهايي معين ـ براي مثال هفتهاي يكبار ـ همهي افراد خانواده جلسهاي تشكيل دهند. در اين جلسات به هر يك از افراد خانواده فرصت داده شود تا مسايل و مشكلات خود را مطرح كنند. سپس همه افراد خانواده بكوشند تا راهحلي براي آن مسئله پيدا كنند. در اين جلسات، بچهها ميآموزند تا به مسائل ديگران حساس باشند و نيازهاي آنان را نيز درنظر بگيرند. همچنين اينگونه جلسات، جسارت ابراز عقيده را در كودك ما بهوجود آورده و مهارت اجتماعي او را افزايش ميدهد.
3. بازيهاي دستهجمعي انجام دهيد
بازي، نياز طبيعي كودك است كه بدون آن، رشد كاملي نخواهد داشت. بچهها ميتوانند با همديگر يا با بزرگترها بازي كنند. بيتوجهي به اين نياز كودك ميتواند آثار زيانباري براي وي در پي داشته باشد. در سيرهي رسول خداصلياللهعليهوآله و امامان معصومعليهمالسلام نيز توجه ويژهاي به بازي كودكان شده است. جابر ميگويد: �بر پيامبرصلياللهعليهوآله وارد شدم در حالي كه حسنعليهالسلام و حسينعليهالسلام را بر پشت خود سوار كرد بود و چهار دست و پا راه ميرفت و ميفرمود: شتر شما چه شتر خوبي است و شما چه سواران خوبي هستيد�.
4. ميتوانيم دليل بياوريم
برخلاف كودكان كم سن و سالتر، هنگام تربيت و نظمآموزي به كودكان دبستاني، ميتوانيم دليل كارمان را براي آنها توضيح دهيم. كودك اگر بداند چرا بايد آنچه را از او خواستهايم انجام دهد، راحتتر خواستهي ما را اجابت خواهدكرد و اين كار باعث ميشود كه انگيزهي دروني در او تقويتشده و آن كار را با ميل و رغبت بيشتري انجام دهد.
5. همهي اشتباهات را حل و فصل نكنيد
وقتي همهي مسائل و اشتباههاي فرزندانمان را حل و فصل نميكنيم، به آنان فرصتي ميدهيم تا مسئوليت بيشتري در قبال كارهايشان عهدهدار شوند و توانايي آنها در حل مسائلشان بالا رود. اين مسئله تأثير بسزايي در ارتقاء سطح اعتماد بهنفس كودكمان دارد و افزايش اعتماد بهنفس به معناي تضمين موفقيت كودكمان در آينده ميباشد.
كودكاني كه همواره از ناحيه والدينشان حمايت شده و اشتباهاتشان برطرف ميشود، افرادي وابسته و بدون اعتماد بهنفس كافي بار ميآيند؛ افراد ضعيفي كه هيچگاه نميتوانند مشكلاتشان را به تنهايي حل كنند. اگر فرزندتان ميگويد: �مامان نميتونم دكمه شلوارم رو ببندم�، به او بگوييد: �سعي كن، ميتوني. فقط بايد كمي دقت كني.� و يا اينكه كمكش كنيد تا اين كار را انجام دهد.
6. به آنان بياموزيد كه چگونه مسائل خود را حل كنند
بچهها در اين سن ميتوانند مراحل مختلف حل مسئله را به شكلي منظم بياموزند. وقتي بچهها بياموزند كه مسئله خود را مشخص كنند، راهحلهاي مختلف را ارائه دهند، يكي از راهحلها را انتخاب كنند، آن را به كار گيرند، و دربارهي مؤثرتر واقعشدن آن، نظر دهند، دربارهي خود احساس بهتري خواهند داشت. نظمآموزي به بچهها در اين مقطع به مفهوم آموزش كنترل خود است كه آن را براي همكاري و كنار آمدن با ديگران نياز دارند.
چگونگي نظمآموزي به نوجوانان 13 تا 18 ساله
روش موفق براي نظمآموزي به نوجوانان كدام است؟ روشي موفق است كه با وجود دادن آزاديِ عمل به نوجوانان، براي آنان محدوديتهاي منطقي ايجاد كند؛ تا آنان با خطر روبهرو نشوند. نوجوانان وقتي ميبينند پدر و مادرشان محدوديتهاي منطقي برايشان قائل ميشوند، احساس ميكنند كه مورد مهر و محبت آنها هستند.
با آنكه ممكن است نوجوانان، سركش به نظر آيند، اما آنان به مهر و محبت ما نياز دارند. آنان بايد بدانند كه در چه زماني ما به آنها افتخار ميكنيم؛ بايد بدانند كه چه زماني تصميم عاقلانه گرفتهاند. بايد آنها را در تصميمگيريها شركت داد و براي نظراتشان احترام قائل شد، و اگر اشتباه كردند آنان را بسيار دوستانه و منطقي آگاه كرد.
دربارهي جوانان و نوجوانان لازم است به اين نكته توجه داشت كه تنبيه اثر بسيار كمي دارد، اما در مقابل، كلام منطقي و مبتني بر تخصص را بهخوبي ميپذيرند. براي همين، خوب است پدر و مادرها از اين شاخصهي فرزندانشان به بهترين وجه استفاده كنند. همچنين والدين بايد نوجوانشان را همانگونه كه هست بپذيرند؛ زيرا هركس توانمندي و استعداد مخصوص خود را دارد و مقايسه افراد با يكديگر به هيچوجه درست نميباشد و آثار مخرب زيادي بهدنبال دارد. اگر ميخواهيد نوجوانتان را با كسي مقايسه كنيد آن كس خود اوست. براي مثال به او بگوييد: �قبلاً بسيار بيشتر به درسهايت توجه داشتي