راهكار تربيتي- تحريم كودك براي مدت محدود

راهكار تربيتي- تحريم كودك براي مدت محدود

كودكان و تحريم
آشنايي با يك شيوه تربيتي
تحريم كودك، اما براي مدتي محدود

از شيوه‌هاي مهم تربيتي، تشويق و تنبيه است. تشويق عامل برانگيزاننده و تنبيه عامل بازدارنده است. شايد تنبيه از نوع بدني يا زباني، به طور موقت رفتار بد كودك را متوقف كند، ولي باعث مي‌شود كودكان باور كنند كه انسان‌هاي بدي هستند و مي‌توانند در آينده بدتر هم بشوند. بنابراين اگر تنبيه خوب و موثر بود، بايد با يك بار جواب مي‌داد؛ در صورتي كه در عمل چنين نيست و برعكس كودك را جدي‌تر و مصرتر به كارهاي بد خود مي‌كند. پس بايد راهبرد و شيوه‌اي ديگر براي فهماندن كار خوب و بد به كودكمان بيابيم؛ راهي كه به كودك بياموزد كه مسوول رفتار خويش است و اين شيوه نتيجه مستقيم رفتار بد اوست.
در اين راهكار كه بر پايه محروميت موقت كودك در محدوده زماني معيني است، كودك بايد متوجه شود كه اين عمل نتيجه كاري است كه انجام داده و بابت آن تنبيه مي‌شود. براي مثال، بردن كودك به اتاقي كه در آن وسايل بازي و كامپيوتر و... وجود دارد، تنبيه مناسبي به حساب نمي‌آيد. اين شيوه كه اصطلاح تخصصي آن�Time-out�به معناي وقفه يا مهلت تربيتي است، راهي است براي تأديب كودكتان به دليل سوءرفتار يا بدرفتاري، بدون آن كه دست يا صدايتان بالا رود، يعني بدون تنبيه بدني يا فرياد زدن بر سر او.

اين راهكار، محروميت كودكتان را از موارد و چيزهاي خوب در زندگي براي يك محدوده زماني كوچك، و بلافاصله متعاقب بدرفتاري او، در برمي‌گيرد.

براي فهم بهتر اين شيوه مي‌توان از يك شبيه‌سازي استفاده كرد. اين مهلت تربيتي براي كودكان به پنالتي‌هاي استفاده شده براي بازيكنان هاكي شباهت دارد.

وقتي كه يك بازيكن هاكي روي يخ، بدرفتاري مي‌كند و خطا انجام مي‌دهد، بايد براي 2 دقيقه به منطفه پنالتي برود. داور بازي سر او فرياد نمي‌زند، او را تهديد نمي‌كند و ضربه‌اي به او نمي‌زند. او فقط در سوت خود مي‌دمد و به منطقه پنالتي اشاره مي‌كند. در طول زمان پنالتي، بازيكن خاطي، اجازه بازي كردن ندارد و فقط بايد به تماشاي بازي بنشيند. اين زمان، بازيكنان هاكي را بسيار آزار مي‌دهد، زيرا آنها بازي كردن را به تماشا كردن ترجيح مي‌دهند.

هنگام استفاده از اين شيوه‌ براي فرزندتان، اين مقايسه با بازي‌ هاكي را در ذهن‌تان نگاه داريد. بچه‌ها معمولا اين شيوه را دوست ندارند، چون ترجيح مي‌دهند خودشان بازي كنند نه اين كه بچه‌هاي ديگر را در حال بازي كردن ببينند. بنابراين، وقتي شما از شيوه ( Time-outمهلت تربيتي) در واكنش به يك سوءرفتار استفاده مي‌كنيد، يعني فرزندتان را از آنچه دارد انجام مي‌دهد محروم مي‌كنيد و او مجبور به نشستن مي‌شود.

ممكن است سوالات بي‌شماري در روند انجام اين روش براي شما پيش بيايد. در اين نوشتار به برخي از آنها پاسخ خواهيم داد.

اين روش، كجا بايد انجام شود؟

شما مجبور نيستيد كه هر دفعه، همان مكان دفعه قبل را استفاده كنيد. فقط بايد مطمئن شويد مكاني كه انتخاب كرده‌ايد، همواره در دسترس شماست. براي مثال اگر خانه شما 2‌طبقه است، مي‌توانيد يكي از صندلي‌هاي طبقه پايين را به عنوان اين منطقه انتخاب كنيد تا وقتي كه فرزندتان در طبقه بالا مرتكب يك سوءرفتار شد، مجبور شود در منطقه‌اي كه شما در طبقه پايين در نظر گرفته‌ايد، منتظر بماند. فقط بايد مطمئن شويد كه اين ناحيه، ايمن و به دور از اشياي خطرناك است. همچنين امكان ديدن تلويزيون يا سرگرم شدن با اسباب‌بازي براي كودك وجود ندارد.

اين محروميت موقت، چه مدت بايد ادامه داشته باشد و چه محدوده زماني‌اي در اين شيوه مناسب خواهد بود؟

بيشترين زماني كه براي اين روش مي‌توان در نظر گرفت يك دقيقه به ازاي هر سال از سن فرزندتان است. البته در اين يك دقيقه بايد كاملا ساكت و ساكن و به دور از سرگرمي‌ها و علايقش باشد. پس زمان محروميت برحسب سن كودك متفاوت است. اين زمان نبايد آنقدر زياد باشد كه فرصت جبران را از كودك بگيرد و در ازاي هر سال از سن كودك، يك دقيقه اخراج يا محروميت كافي است. براين اساس، براي يك كودك 4 ساله، 4 دقيقه، براي كودك 5 ساله، 5 دقيقه و براي كودك 2 ساله 2 دقيقه تنبيه يا محروميت كافي است. در صورت موثر نبودن يا مقاومت كودك، مي‌توان زمان را كمي، فقط در حدود چند دقيقه افزايش داد. به ياد داشته باشيد كه بچه‌ها اين روش محروميت لحظه‌اي را دوست ندارند و در اين عقيده‌شان هم بسيار سرسخت و راسخ هستند. بنابراين زمان زيادي مي‌برد كه به اين روش تربيتي عادت كنند. اين موضوع صحت دارد؛ بخصوص در ابتداي كار، وقتي كه بچه‌ها هنوز قوانين را نمي‌دانند و باور ندارند كه شما داريد اين روش را براي تأديب آنها به كار مي‌بريد. هر چه شما آرام‌تر باشيد، آنها ناراحت‌تر و آزرده‌تر مي‌شوند. اين مساله در تمام مراحل اين روند جريان خواهد داشت. نظم و تربيت و انضباط به بهترين شيوه عمل خواهد كرد؛ وقتي كه شما آن را در كمال آرامش و با خونسردي اجرا مي‌كنيد.

بنابراين، اين زمان را تا وقتي كه كودك آرام و ساكت نشده شروع نكنيد. اگر فرزندتان در حال گريه كردن است يا كج‌خلقي مي‌كند، تا وقتي كه به اين كار ادامه مي‌دهد، جزو اين زمان حساب نمي‌شود. اگر كودك ساكت شد و شما زمان را آغاز كرديد اما دوباره شروع به گريه يا بداخلاقي كرد، تا وقتي كه دوباره ساكت شود منتظر بمانيد و سپس زمان را شروع كنيد. به او اجازه ترك جايگاهش را در زمان تعيين‌شده، ندهيد مگر اين كه ساكت و آرام باشد. فرزندتان بايد بنشيند و ساكت باشد تا زماني كه وقت خارج شدن از جايگاه فرارسيده باشد و زمانtime-out به اتمام رسيده باشد.

برخي از روان‌شناسان پيشنهاد مي‌كنند كه از تايمر استفاده شود. تايمرها مي‌توانند مفيد باشند اما لازم نيستند. اگر خواستيد از تايمر استفاده كنيد، به ياد داشته باشيد كه تايمر زمان به پايان رسيدن وقفه تربيتي را به والدين يادآوري مي‌كند، نه به بچه‌ها.

چه زماني ساعت سكوت و آرامش به حساب مي‌آيد؟

معمولا زمان آرامش وقتي است كه فرزندتان عصباني يا ناراحت نيست و داد نمي‌زند يا گريه نمي‌كند. شما بايد وقتي در مورد فرزندتان و رفتارهاي او تصميم‌گيري كنيد كه او كاملا آرام و راحت باشد. بعضي از بچه‌ها، وقتي كه در اين محدوده زماني تربيتي قرار مي‌گيرند، كاملا ساكت و آرام مي‌شوند. برخي ديگر برايشان سخت است كه ساكت و آرام بنشينند و صحبت نكنند. بيقراري و صحبت كردن شادمانه، معمولا به عنوان ساكت و آرام بودن تلقي مي‌شود. براي مثال، اگر فرزندتان پس از قرار گرفتن در اين وقفه تربيتي، آواز مي‌خواند يا به نرمي و ملايمت با خودش صحبت مي‌كند، اين به عنوان همان سكوت و آرامش به حساب مي‌آيد. تعدادي ديگر از بچه‌ها در شرايطي، با هق‌هق صحبت مي‌كنند، ولي آرام به شيوه‌اي كه معمولا به دنبال يك كج‌خلقي به وجود مي‌آيد. اين بچه‌ها معمولا سعي مي‌كنند گريه نكنند اما نمي‌توانند و به عبارتي بغض در گلو دارند. در اين شرايط نيز بايد كودك را در حالت سكوت و آرامش در نظر گرفت و او را در وقفه تربيتي قرار داد.

اگر كودك قبل از پايان زمان در نظر گرفته شده صندلي را ترك كرد چه كنيم؟

چيزي نگوييد. به آرامي و به صورت فيزيكي او را به جايگاهش بازگردانيد. براي كودكاني كه در محدوده سني 2 تا 4 سال قرار دارند، انجام حركت‌هاي پيش‌بيني نشده بخصوص در اوايل شروع روش وقفه تربيتي، يك مشكل سخت و ديرينه است.

اين تنها مشكل شما نيست. سعي كنيد آرام بمانيد و كودك را به صندلي بازگردانيد. اگر خسته يا عصباني شديد، از همسرتان يا هر شخص بالغ ديگري كه نزديك به شماست بخواهيد كه به شما ملحق شود و شما را حمايت كند. اگر در اين شرايط كسي نبود كه به كمك شما بيايد و تنها بوديد، باوجود خستگي و عصبانيت، سعي كنيد دوباره با احترام با كودكتان رفتار كنيد. اما وقتي كمك رسيد يا وقتي كه توانايي و نيروي شما دوباره باز گشت، بهتر است اين مرحله را براي يك وقفه تربيتي ديگر بگذاريد.

اگر فرزندتان در جايگاه در نظر گرفته شده نيز بدرفتاري كرد، چه بايد كرد؟

چيزي نگوييد و از هر چيزي كه فقط براي بچه خطرناك نباشد و سبب خرابي وسايل خانه نشود چشم‌پوشي كنيد. بيشترين رفتار بچه‌ها در اين شرايط كوشش براي اين است كه شما را مجبور به واكنش نشان دادن و گفتن چيزي كنند. بنابر اين منتظر چيزهاي غيرمنتظره باشيد، بخصوص اگر يك شخص نق نقو، فريادزن، اخطاردهنده، استدلال‌كننده يا كسي هستيد كه توضيح زيادي براي مسائل مي‌دهد.

منظور از حركات غيرمنتظره اين است كه ممكن است كودك براي جلب نظر شما، آب دهان پرت كند، لباسش را خيس كند، آب دماغش را روي لباس‌هايش بريزد، لباس‌هايش را دربياورد، اشيا را پرت كند، توضيحات غيرمنصفانه‌اي درباره شما يا حتي به شما بگويد كه اصلا شما را دوست ندارد. نگران نباشيد و كنترل خود را از دست ندهيد، چون به محض پايان يافتن وقفه تربيتي كه براي او ايجاد كرده‌ايد آنها دوباره شما را دوست خواهند داشت.

چه موقع بايد از اين روش استفاده كرد؟

ابتدا فقط بايد براي يك يا 2 مشكل رفتاري اين روش را به كار ببريد. پس از اين كه كودك آموخت كه چگونه خود را با اين شيوه منطبق كند و آن را انجام دهد، مي‌توانيد فهرست مشكلات رفتاري را توسعه دهيد. به طور كلي مشكلات رفتاري در 3 گروه مي‌گنجند:

هر چيز خطرناك براي خود كودك يا ديگران؛

مخالفت، مقاومت و عدم قبول رفتارهاي صحيح تعيين شده از جانب والدين؛

رفتارهاي مضر و آزاردهنده و پردردسر

شما مي‌توانيد ابتدا رويه وقفه تربيتي را براي موارد اول و دوم استفاده كنيد و از موارد گروه سوم چشم‌پوشي كنيد. اما اگر نمي‌توانيد از چيزي چشم‌پوشي كنيد، مي‌توانيد موارد گروه اول را به گروه دوم منتقل كنيد و ضمنا يك تبصره هم براي آن صادر كنيد (مثل اين كه در يك ساعت معين حق استفاده از تلويزيون را نيز از كودك سلب كنيد.) اگر كودك با قوانين موافقت نكرد، مي‌توانيد وقفه تربيتي را براي عدم موافقتش به كار بريد. دقت كنيد كه در انجام اين روش و به كارگيري وقفه تربيتي، استوار و ثابت‌قدم باشيد. طبيعي است كه نتوانيد صددرصد استوار و راسخ اين رويه را پيش بريد، چون مدارا كردن در طبيعت و سرشت همه ‌ماست، اما تا آنجا كه مي‌توانيد در اين راه بكوشيد. به طور معمول، روال اين است كه بلافاصله پس از وقوع يك مشكل رفتاري، براي فرزندتان توضيح دهيد كه چه كاري انجام داده و او را به جايگاه تعيين شده براي وقفه تربيتي ببريد (در مورد كودكان بزرگ‌تر،‌آنها را به جايگاه بفرستيد و خودتان آنها را نبريد.) براي مثال؛ اگر فرزندتان در حال انجام كار خطرناكي است كه احتمال آسيب رساندن به خودش وجود دارد، فقط بگوييد: اين كار را نكن در غير اين صورت بايد به جايگاه تعيين شده بروي. اما به ياد داشته باشيد كه اين جمله را به آرامي و فقط يك بار بيان كنيد. در اين مورد استدلال نكنيد يا توضيحات طولاني به فرزندان ندهيد. اگر فرزندتان با رضايت و رغبت به محل تعيين شده نرفت، خودتان او را ببريد. در صورت لزوم مي‌توانيد كمي اجبار به كار بريد. در عين اين كه از توجه بيش از حد به فرزندتان اجتناب مي‌كنيد، از بحث كردن با او، تهديد كردن يا زدن فيزيكي نيز بپرهيزيد.

پس از آن كه زمان به پايان رسيد چه بايد كرد؟

وقتي كه دوره زماني در نظر گرفته شده به پايان رسيد، قبل از اين كه به فرزندتان اجازه دهيد كه از جايش بلند شود، از او بپرسيد كه �آيا براي بلند شدن آماده است؟� ممكن است كودك جواب دهد: بله يا سرش را به علامت تاييد و توافق تكان دهد. پس از آن، اصلا در مورد اين كه چرا او را به جايگاه برديد يا اين كه چه رفتاري از او سرزده بود يا اين كه شما انتظار چه رفتاري را در آينده از او خواهيد داشت، صحبت نكنيد. به عبارت ديگر نق نزنيد و به او غرغر نكنيد. اگر كودك با صدايي عصباني جواب داد نه يا اصلا جواب نداد دوباره زمان وقفه تربيتي را از ابتدا شروع كنيد.

آيا بايد قوانين وقفه تربيتي را براي فرزندم توضيح دهم؟

بله. قبل از استفاده از اين شيوه، بايد قوانين را يك بار براي فرزندتان توضيح دهيد. در يك زماني كه كودك سوءرفتاري از خود نشان نداده است، به زبان ساده برايش توضيح دهيد كه اين روش چگونه است و براي چه مشكلات رفتاري‌اي به كار خواهد رفت و چه مدت طول خواهد كشيد. استفاده از اين رويه را قبل از به كار بستن آن با فرزندتان تمرين كنيد و هنگام تمرين به او يادآوري كنيدكه داريد اين زمان را وانمود مي‌كنيد و به اين ترتيب مطمئن خواهيد شد كه او معني و مفهوم اين شيوه را كاملا درك كرده است.

سخن آخر اين كه به خاطر داشته باشيد كه همه كودكان، زماني شيطان هستند، بنابراين نمي‌توانيد رفتار بد را از بين ببريد. با اين وجود، كارهايي مي‌توانيد انجام دهيد كه به كودك كمك كند تا رفتار بهتري داشته باشد. هنگامي كه كار درستي انجام مي‌دهد، او را تحسين كنيد. اين كار اعتماد به نفس او را افزايش خواهد داد و او را تشويق مي‌كند كه بعدا هم رفتار خوبي داشته باشد. استفاده از جدول جايزه را هم در نظر بگيريد و براي هر كار خوبي كه انجام مي‌دهد يك جايزه تعيين كنيد. اين روش بويژه براي كودكان 4 تا 5 ساله مناسب است. هنگامي كه كودكتان شيطنت مي‌كند به طور واضح به او نشان دهيد كه رفتار او بد است، نه خود او. برخي موارد مادران به كودك خود مي‌گويند كه چون اين رفتار بد را از خود نشان داده‌اي ديگر تو را دوست ندارم. گفتن اين حرف به او فايده‌اي ندارد و فقط عزت نفس او را جريحه‌دار مي‌كند. كتك زدن، فرياد زدن يا تنبيه كردن او، فقط اوضاع را بدتر خواهد كرد. هرگز با زور و پرخاشگري يا از دست دادن كنترل نسبت به او عكس‌العمل نشان ندهيد، چون كودكتان چندان درس عبرت نخواهد گرفت. كودكتان را اين‌گونه تهديد نكنيد كه �بذار بابات بياد...�، چون كودك تصور مي‌كند كه مادر نمي‌داند در خانه چه كاري بايد انجام دهد و ممكن است از حضور پدر در خانه وحشت كند. انجام تنبيه با تاخير، بي‌معني و بي‌فايده خواهد بود. سعي كنيد هنگامي كه سوءرفتاري از فرزندتان مشاهده كرديد، از همان روش وقفه تربيتي استفاده كنيد، بدون اين كه دست يا صدايتان را بالا ببريد. در اين روش، گذر زمان بدون توجه شما، به هردوي‌تان فرصت مي‌دهد تا آرام و ساكت باشيد. لازم نيست اين مدت طولاني باشد. منظور از اين كار اين نيست كه به او اجازه بدهيم سرگرمي ديگري براي خودش پيدا كند، بلكه به خاطر كاري كه انجام داده، بايد از محبت و توجه شما محروم شود. و به همان شيوه‌اي كه ذكر شد براي يك كودك 3 ساله 3 دقيقه و براي يك كودك 4 ساله 4 دقيقه و... كافي است كه در اين وقفه تربيتي قرار گيرد. اگر او را به مدت طولاني در جايگاه تعيين شده نگه داريد، ممكن است از آنجا متنفر شود. بهتر است كودكتان را در همان اتاقي كه خودتان هستيد، نگه داريد اما پشت به او كنيد و كار خودتان را انجام دهيد. مزيت ديگرش اين است كه وقتي با خودش تنها باشد، ممكن است چيزي را خراب كند، اما در حضور شما، نمي‌تواند چنين كاري بكند. البته ممكن است براي جلب توجه شما و وادار كردن شما به واكنش نشان دادن هم كارهايي انجام دهد. خونسرد باشيد و آرامش خود را حفظ كنيد.

اين شيوه را پيش بگيريد، حتما نتيجه خواهيد گرفت.